แหล่งการเรียนรู้ ดนตรีไทย

พระปัญจสีขร พระปัญจสีขร ในบาลีเรียกว่า ปัญจสิข เดิมเป็นเด็กเลี้ยงโคมีผม ๕ แหยม ได้สร้างสิ่งซึ่งสาธารณประโยชน์คือ ศาลา สระน้ำ ถนน และยานพาหนะ ได้ตายตั้งแต่อยู่ในวัยหนุ่มและไปบังเกิดเป็นเทพบุตรในชั้นจตุมหาราช ชื่อว่า “ปัญจสีขรคนธรรพ์เทพบุตร” มี ๕ ยอด ร่างกายเป็นสีทอง มีกุณฑล ทรงอาภรณ์แล้วไปด้วยเงินรายรับทรงภูษาสีแดง มีความสามารถในเชิงดีดพิณและขับลำนำ ตามสักกปัญหสูตร์กล่าวว่า เมื่อพระอินทร์จะไปทูลถามปัญหาพระพุทธเจ้า ซึ่งเสด็จประทับอยู่ ณ ถ้ำอินทสาลคูหา หว่างเขาเวทิยกบรรพต กรุงราชคฤห์นั้น ก็ต้องให้ภาพปัญจสิงขรคนธรรพเทพบุตรเป็นผู้นำเข้าเฝ้าทูลขอโอกาสให้ก่อน เพราะ “พระปัญจสิงขรคนธรรพเทพบุตร เป็นพระพุทธอุปัฏฐากคุ้นเคยสนิทในพระพุทธบาทยุคล คิดจะทำอันใดก็ได้ แม้ถามปริศนาแล้วก็ฟังธรรมะเทศนาเล่า อาจทำได้ดังนั้น ในขณะอันพระองค์ปรารถนาและไม่ปรารถนา เทพยดาอื่น ๆ ไม่คุ้นเคยเหมือนปัญจสีขรคนธรรพนี้” เมื่อก่อนที่จะกราบทูลพระพุทธเจ้า ขอประทานโอกาสให้แก่พระอินทร์ในครั้งนั้น พระปัญจสีขรคนธรรพ์เทพบุตร ได้ดีดพิณและขับลำนำพรรณนาพระพุทธคุณ, พระธรรมคุณ, พระสังฆคุณ, เป็นข้ออุปมาเปรียบด้วยกามคุณ ดังที่เคยข...

 พระวิศวกรรม พระวิศวกรรม นี้ ยังค้นไม่พบว่าเกี่ยวข้องเป็นครูบาอาจารย์ในทางดนตรีได้อย่างไร แต่เมื่อเช่นนี้ จะถือว่ายกมาเป็นเทพแห่งดนตรีโดยไม่มีเหตุผลเช่นนั้นหรือ ? ต้องพิเคราะห์ต่อไปก่อน พระวิศวกรรม เป็นนายช่างใหญ่ของพวกเทวดา นับเป็นเทพเจ้าแห่งศิลปะการช่าง ทีนี้ลองหวนกลับมาดูในองค์การไหว้ครู ซึ่งกล่าวไว้ว่า “พระวิศวกรรมผู้เรืองฤทธิ์ ท่านประสิทธิ์สาปสรรค์ เครื่องเล่นสิ่งสารพันในใต้หล้า” ก็พอจะเห็นได้ว่าเพราะเหตุใดพระวิศวกรรมจึงมาเป็นเทพแห่งดนตรีด้วย เครื่องดุริยางคดนตรีต่าง ๆ ที่ได้สร้างสรรค์ขึ้นใช้บรรเลงนี้ เป็นที่แน่นอนว่าต้องใช้วิชาการช่างเข้าประกอบทั้งสิ้น จึงได้ถือกันว่าการสร้างเครื่องสำหรับบรรเลงขึ้นได้นี้ ก็ด้วยอำนาจแห่งพระวิศวกรรม ผู้เป็นเทพเจ้าแห่งการช่างได้บันดาลให้เป็นไปโดยถูกต้องตามลักษณะ แลบังเกิดเสียงดังนั้น ๆ หรืออีกอย่างหนึ่งก็อาจถือว่าพระวิศวกรรมเป็นผู้สร้างเครื่องดนตรีไทยขึ้นก่อนแล้วประธานมาเป็นแบบฉบับให้มนุษย์เราใช้บรรเลงกันสืบต่อ ๆ มา ฉะนั้นพระวิศวกรรมจึงเป็นเทพแห่งดนตรีองค์หนึ่ง ตามที่ปรากฏในองค์การไหว้ครู ที่มา: มนตรี ตราโมท. ดุริยางคศาสตร์ไทยภาควิชาการ....

พระปรคนธรรพ          พระปรคนธรรพจริงว่านธรรพจริงว่า “พระนารท” อันเป็นพวกคนทางนั้นเป็นภูษณ (ผู้มีกำเนิด) จำพวกหนึ่ง ซึ่งเข้าพวกเทวดาก็ได้ เข้าพวกมนุษย์ก็ได้ เพราะมีทั้งที่อยู่บนสวรรค์และอยู่มนุษย์โลก หรืออีกนัยหนึ่งว่ามีโลกอันหนึ่งต่างหากเรียกว่าคนธรรพโลก อยู่ระหว่างสวรรค์กับโลกมนุษย์ มีหน้าที่รักษาโสม, ชำนาญในการปรุงโอสถ, ผู้เป็นเป็นผู้อำนวยการนักษัตร์, เป็นหมอดูรอบรู้กิจการทั้งอดีตปัจจุบันและอนาคต อภินิหารที่สำคัญอย่างอีกอย่างหนึ่งคือเป็นผู้ชำนาญในการขับร้องและดุริยางคดนตรี เป็นพนักงานขับร้องและบรรเลงดนตรีกล่อมพระเป็นเจ้าและเทพยนิกร ผู้ที่เป็นครูเฒ่าของการขับร้องและดนตรีนี้คือพระนารทมุนี ซึ่งเป็นผู้คิดทำพิณขึ้นเป็นอันแรก จึงได้นามว่าปรคนธรรพ แปลว่ายอดของคนธรรพ บางทีก็เรียกว่า มาหาคนธรรพ, และคนธรรพราช, ดังนี้         พระนารทมุนี เป็นพรหมฤๅษี, เป็นประชาบดีและเป็นตนหนึ่ง ใน ทศฤๅษี (ประชาบดีทั้ง ๑๐ หรือมหาฤๅษีทั้ง ๑๐ ) นัยหนึ่งว่าเกิดจากพระนลาฏของพระพรหมมา แต่วิษณุปุราณะว่าเป็นโอรสพระกัศยปประชาบดี         ดังเหตุผลที่...